Duomo & Campanile
De Duomo, met zijn indrukwekkende koepel, en de ranke klokkentoren die naast de kerk de wacht lijkt te houden, torenen hoog boven alle andere monumenten in Florence uit. Ze zijn bijna overal in de stad te zien en vormen ook voor iedereen die Florence binnenrijdt een prima herkenningspunt. Een bezoek aan Florence kan dan eigenlijk ook niet anders beginnen dan op het plein waar deze imposante bouwwerken te vinden zijn, het Piazza del Duomo. We beginnen bij de Duomo, een geniaal samenspel van architectonische en culturele schoonheid.
TIP: Bestel tickets voor een skip-the-line toegang tot de Dom en de koepel, inclusief een rondleiding. Toegang tot de Campanile (klokkentoren), de crypte en de doopkapel (Battistero) en het Museo dell'Opera del Duomo zijn inbegrepen.
Bestel hier tickets voor de Duomo en Koepel
Als je alleen de Dom wil bezoeken en niet omhoog klimmen naar de koepel, dan kun je ook een voorangsticket voor de Duomo bestellen, inclusief een rondleiding van 30 minuten.
Bestel hier skip-the-line tickets voor de Dom
Duomo
De Duomo draagt officieel de naam Santa Maria del Fiore, ‘Heilige Maagd van de Bloem’. De verwijzing naar bloemen is in Florence overal aanwezig; niet voor niets is het symbool van Florence een bloeiende lelie. De gigantische kathedraal biedt onderdak aan maar liefst 30.000 gelovigen, en is daarmee één van de grootste kerken ter wereld, na de Sint Pieter in Rome, de Saint Pauls in Londen en de Duomo in Milaan.
Porta della Mandorla
De buitenkant van de Duomo wordt bedekt door marmer in de kleuren wit, roze en groen. Er zijn zoveel schitterende details te zien dat je niet meer weet waar je moet kijken. Vergeet in elk geval niet de mooiste deur te bekijken, de zogenaamde Porta della Mandorla (Deur van de Amandel) aan de zijkant van de Duomo, waar de trap naar de koepel begint. In 2012 werd de deur, na een restauratie van 12 jaar, weer in oude luister hersteld.
TIP: bij de Florence Digital Pass zijn tickets voor de Duomo en voor de koepel van de Dom inbegrepen! Inclusief tickets voor de Galleria degli Uffizi en de Galleria dell'Accademia. Bestel de pas van tevoren online!
Bestel hier de Florence Digital Pass
Veel beroemde kunstenaars hebben een bijdrage geleverd aan de deur. Donatello maakte bijvoorbeeld de profeet aan de rechterzijde. Nanni di Bianco is degene die het meeste werk heeft verricht. Hij creëerde de schitterende Maria, die is afgebeeld in een amandelvormige stralenkrans waaraan de deur haar naam dankt, en een schitterende engel. Hoog tegen de muur bij de Porta zie je de kop van een koe met hoorns. De koe zou een monument zijn voor alle koeien en ossen die gedurende de bouw van de Duomo trouw alle materialen hadden aangesleept.
Het eerste ontwerp voor de gevel werd gemaakt door Arnolfo di Cambio, maar toen het ontwerp voor ongeveer een derde was uitgevoerd kwamen de werkzaamheden stil te liggen. Het duurde erg lang voor men verder bouwde aan de gevel; pas na zo’n 600 jaar werd de buitenzijde van de Duomo voltooid.
Koepel
Ook de koepel werd niet binnen een paar jaar gebouwd. ‘Een bouwwerk, groot genoeg om de gehele bevolking van Toscane met zijn schaduw te bedekken en opgetrokken zonder gebruikmaking van balken of uitvoerige houten schoren,’ zo luidde de opdracht voor de koepel die de kathedraal moest krijgen. Er waren in die tijd geen architecten die zich aanmeldden voor deze opdracht, vandaar dat er op 19 augustus 1418 een wedstrijd werd uitgeschreven voor het ontwerp van de koepel. Naast ongekende roem zou de winnaar een vergoeding krijgen van tweehonderd gouden florijnen, in die tijd het bedrag dat een vakman na twee jaar hard werken aan diverse opdrachten bij elkaar gesprokkeld had.
Aangespoord door de uitdaging de opdracht in de wacht te slepen, wierp Filippo Brunelleschi de traditionele opvattingen over het bouwen van koepels overboord. Hij bedacht een techniek waarmee hij een gewelf van nooit eerder vertoonde omvang kon bouwen. Brunelleschi’s model voor de domkoepel was inderdaad zo nieuw en zo overweldigend dat het met enige scepsis werd ontvangen, maar ook zo ingenieus en perfect dat hij de opdracht uit mocht voeren.
Ook dat nam enige tijd in beslag; pas nadat er zestien jaar aan de koepel was gebouwd, werd in 1436 de laatste steen op zijn plek gemetseld. De koepel, met een spanwijdte van 42 meter aan de binnenzijde en 50 meter aan de buitenzijde, en met een vermoedelijk gewicht van 26.000 ton was klaar – Brunelleschi’s plan was geslaagd! Hoe Brunelleschi precies te werk ging, en hoe ingenieus zijn bouwplan was, lees je in het artikel Het ei van Brunelleschi.
Pas vele jaren na de voltooiing van de koepel werd de laatste hand aan de versiering van de koepel gelegd. In 1467 plaatste Andrea del Verrocchio de lantaarn, met een diameter van 2,4 meter, op de top van de koepel. Verrocchio had alleen al drie jaar lang gewerkt aan de bol die de lantaarn siert. Het was nog geen gemakkelijke klus om de bol op zijn plek te hijsen, zeker nu Brunelleschi geen briljante oplossing meer kon bedenken voor het omhoog hijsen van deze zware last. Brunelleschi was namelijk op 15 april 1446 overleden. Hij heeft de echte voltooiing van de koepel dus niet meer mee mogen maken.
De koepel is nu een van de grootste attracties van Florence. Na het beklimmen van 463 treden heb je niet alleen een schitterend uitizicht over Florence en de omliggende heuvels, maar ook op de naastgelegen Campanile, de klokkentoren.
Hoewel de koepel van de Duomo veel mensen kan bekoren, was Michelangelo niet bepaald complimenteus over Brunelleschi’s bouwwerk. Zo vond hij de galerij van Brunelleschi’s domkoepel wel wat weg hebben van een ‘duiventil’. Brunelleschi was woedend toen hij dit hoorde en hij stopte dan ook meteen met bouwen aan de galerij. Met als resultaat dat er tot op de dag van vandaag slechts een klein stukje van de koepel voorzien is van een galerij aan de buitenzijde.
Campanile
De klokkentoren is net als de Duomo bekleed met wit, groen en roze marmer. De toren is zo’n 85 meter hoog. Dit is lager dan Giotto ooit had bedacht; volgens zijn oorspronkelijke ontwerp zou de campanile maar liefst 122 meter hoog worden en bekroond worden met een spitse top. Toen hij echter gedurende de bouw aan de klokkentoren overleed, namen Andrea Pisano en Francesco Talenti het werk over.
Na 26 jaar stond de toren dan eindelijk. Het mag duidelijk zijn dat de Florentijnen veel geduld moesten hebben met de bouwwerken op hun centrale piazza. Inmiddels is de campanile niet meer weg te denken van het Piazza del Duomo. De klim naar boven (414 treden) is misschien wel interessanter dan de beklimming van de koepel. Hier word je namelijk beloond met een schitterend zicht op de Brunelleschi’s koepel, waarbij je de verschillende lagen perfect kunt zien.
In de Duomo
Het interieur van de Duomo kan, zeker na de weelderige voorgevel, een beetje tegenvallen. Dit komt niet alleen vanwege een verandering van smaak die zich tijdens het bouwproces voordeed, maar ook doordat veel beelden uit de Duomo nu in het Museo dell'Opera del Duomo, dat achter de Duomo ligt, te bewonderen zijn.
Als je direct na binnenkomst naar achteren kijkt, naar de voorgevel, zie je een wel heel bijzonder fresco van Paolo Ucello, namelijk een schitterende klok die lange tijd de oude Italiaanse tijd aangaf, op basis van de stand van de zon.
Ook op de muur van het linkerzijschip vind je een werk van Paolo Ucello, waarop de Britse huursoldaat John Hawkwood staat afgebeeld. Ucello maakte eerst een fresco van deze ruiter, dat vervolgens op schilderdoek werd overgebracht. Dat dat niet helemaal is gelukt, mag duidelijk zijn. Kijk maar eens goed naar het perspectief! In navolging van Ucello's ruiter schilderde Andrea del Castagno een ruiterstandbeeld van Niccolò da Tolentino. Onder leiding van deze aanvoerder behaalden de Florentijnen een overwinning in de slag bij San Romano.
Rechts van de ruiters schittert een afbeelding van Dante, die in 1465 ter gelegenheid van diens tweehonderdste geboortedag is geschilderd door Domenico di Michelino. Dante staat symbolisch buiten de stadsmuren, met zijn La Divina Commedia in de hand. Op de achtergrond zie je de ook nu nog karakteristieke gebouwen van de stad (hoewel die nog niet af waren in Dante’s tijd).
Vasari
Het spectaculaire fresco aan de binnenkant van de koepel heet Het Laatste Oordeel en is van de hand van Vasari. Samen met Federico Zuccari bracht hij de kleurrijke schilderingen met engelen en duivels, skeletten en kardinalen op de koepel aan. Vasari liet zich hierbij inspireren door Michelangelo’s schildering aan de wand van de Sixtijnse Kapel. Alles bij elkaar meet hun werk bijna 3600 m2; waarmee het een van de grootste fresco’s ter wereld is. Als je de koepel van de Dom beklimt, kun je de voorstellingen tot in detail bewonderen.
De bronzen deuren van de Nieuwe Sacristie zijn van Luca della Robbia. Lorenzo de Medici vluchtte deze sacristie in toen er in 1478 een aanslag op hem gepleegd werd.
Ondanks dat de Duomo veel gedenktekens kent, is er maar een iemand die daadwerkelijk in deze kerk begraven is. Die eer werd natuurlijk gegund aan niemand minder dan aan degene die de oplossing vond voor de bouw van de koepel, Filippo Brunelleschi.
Lees ook het verhaal over het Battistero, de doopkapel tegenover de Dom van Florence en het Museo dell'Opera del Duomo waar de meeste beelden en kunstvoorwerpen uit de Duomo te bewonderen zijn.
(foto's Albert van den Boomen en Carel Bruring)