Sant 'Anna en de vrijheidsdrang der Florentijnen

In de Galleria degli Uffizi in Florence ga je meestal de top tien van internationaal bekende werken bekijken. Grote namen zoals Giotto, Paolo Uccello, Filippo Lippi en Piero della Francesca wil je het eerst zien. Ook Tomasso Masaccio en Masolino di Panicale zijn namen van grote roem. De Cappella Brancacci, door hen in de Santa Maria del Carmine kerk van fresco’s voorzien, is bekend en zeker een bezoek waard tijdens een stedentrip naar Florence.

Het schilderij 'Sant’Anna Metterza' van Tomasso Masaccio en Masolino di Panicale in de Galleria degli Uffizi is ook niet onbekend, maar misschien wel minder bekeken. Maar ja, het hangt dan ook niet meer op zijn originele plaats, waardoor een schilderij veel charme kan verliezen. De geschiedenis erachter brengt glans.

Sant'Anna
Opvallend is dat in 'Sant'Anna Metterza' de heilige Anna de hoofdplaats inneemt. Ook al neemt ze in het schilderij in ruimtelijk  opzicht  de 'derde' plaats in (terza=derde), ze treedt meer op de voorgrond dan haar dochter Maria en kind. Een tamelijk ongebruikelijk plaatje. Maar niet in Florence.



Dit schilderij werd in 1424-1425 door Masaccio en Masolino gemaakt in opdracht van de rijke textielhandelaar Ser Nofri Buonamico, die een Sant'Anna wilde voor het familie-altaar in de Sant'Ambrogio kerk. Hij had zijn persoonlijke redenen voor de keuze van Sant'Anna: testamentair had zijn vader, Agnolo del Bruto Buonamico, vastgelegd dat zijn zoon ieder jaar in die kerk een aandachtsmis liet houden voor de heilige Sant'Anna. En daarvoor had Nofri Buonamico een Sant'Anna nodig. Niets bijzonders in die tijd. Sant'Anna was destijds een hooggeëerde heilige, overal in de stad. En Ser Nofri had het geld om de meest succesvolle kunstenaars van dat moment de opdracht te geven.

De Florentijnen hadden bijna een eeuw eerder, toen ze zich vanwege de eeuwige interne conflicten even geen raad meer wisten, een regeerder het roer in handen gegeven die geen wijze oplossingen bracht, maar zich ontpopte als een despoot. Toen deze het te bont maakte, kwamen ze in opstand, en gooiden ze hem eruit. Dit  gebeurde op de 26e juli in het jaar 1343, de dag van Sant’Anna op de liturgische kalender.



Orsanmichele
Een deurtje in een muur van Palazzo Vecchio herinnert nog aan het overhaaste vertrek van de tiran. De stadsregering, nu wijzer geworden, kondigde al snel aan, dat er een aandachtsmonument voor St. Anna  opgericht zou worden in de Orsanmichele kerk  en dat er een jaarlijkse processie op de 26e juli zou plaatsvinden. Beide voorstellen stuitten op groot enthousiasme bij de Florentijnen.

De Sant'Anna cult in de Orsanmichele kwam vrijwel direkt op gang en het vrijheidslievend volk van Florence bleef ook niet thuis bij deze processie, er  werd veel geld gedeponeerd voor het Sant’Anna-altaar en daarvan kon behalve  de feestorganisatie ook de armenhulp betaald worden. Sant’Anna werd steeds meer de 'Heilige Advocate van de stadsvrijheid'.



En de keuze van de  Orsanmichele kerk was absoluut goed doordacht.  Deze kerk was tevens granaio, een stadsopslagplaats van het graan, beheerd door de Middeleeuwse Kamer van Koophandel. De Orsanmichele was een van de belangrijke gebouwen in Florence, die de macht lieten zien van de stadsregering, gevormd uit vertegenwoordigers van de belangrijkste gilden. Het was het Zijdegilde, dat de bouw betaalde. Orsanmichele gaf als het ware Sant’Anna ook een civiele functie, zij beschermde nu ook het handelsstelsel van de stad.
 
Processie
Ook de processie verliep langs andere door de stadsraad en gilden betaalde gebouwen: Palazzo Vecchio, waar de raad zetelde en de Dom, gebouwd in opdracht van het koopmansgilde 'Calimala', genoemd naar de handelsstraat, die langs de ingang van de Orsanmichele liep.



Met Sant'Anna gebeurde daarna van alles: het ritueel voor Sant'Anna kende een hele lange dip vanaf het midden van de 16e eeuw. De Medici eigenden zich een tijdlang Sant’Anna toe als hun privé-beschermheilige, maar Sant’Anna is er nu weer bovenop.  De gemeente Florence heeft sinds enige jaren op de 26e juli de processie weer in ere hersteld.

Wie op die dag aan het einde van de middag trompetgeschal en tambourgerommel in de stad hoort, weet nu wat er gebeurt en waar je moet zijn.Het Sant’Anna-altaar in de Orsanmichele kerk staat nog in het middelpunt van het gebeuren, 'Sant’Anna Metterza' staat er een beetje buiten.

Dit artikel is een bijdrage van Ineke Feitsma

Reageer op dit artikel

Mail de redactie

Deel dit artikel!