Habakuk, de profeet met het meloenhoofd van Donatello

Stel  je voor:  je loopt vanaf de Piazza del Duomo in Florence niks vermoedend de Via Calzaiuoli in - de grote shoppingstraat die de Piazza del Dumo verbindt met de Piazza della Signoria - en opeens besluipt je het gevoel stiekem gadegeslagen te worden. Tussen al die mensen, die zich absoluut niet met jou lijken bezig te houden, hoe is dit mogelijk..? Je draait je om en omdat je net uit de richting van de Duomo komt,  dwaalt je blik automatisch weer terug in die richting. En dan zie je het: rechts  boven je, in een nis op halve hoogte in de wand van de klokkentoren, staat iemand, die je in de gaten houdt...

Het is een beeld, op de tweede plaats van links, tussen drie collega’s, voor ieder een eigen nis. Het beeld lijkt je te bekijken, er gaat kracht van hem uit en je voelt je klein terwijl je omhoog kijkt. Wie is die man? Een passerende Florentijn helpt je: het is de profeet 'Lo Zuccone' (pompoenhoofd). Maar.., of je nu wel of niet over veel bijbelkennis beschikt, een profeet die pompoenkop genoemd wordt? Uiteindelijk vind je iemand die je de echte naam van de man verraadt: Habakuk.



Ad rem als altijd hadden de Florentijnen al snel nadat Habakuk in zijn nis werdt gezet in ca. 1424, meteen goed gezien dat de hoofdvorm van deze ‘pelato’ (kaalkop) uitnodigde tot een vergelijking met dit gewas. Gebrek aan respect? Op zich ontbrak het de Florentijnen daar niet aan. Laten we wel wezen, de profeten, voorbeelden van religieuze ernst bij uitstek, werden natuurlijk zeer geëeerd in de Middeleeuwse wereld.

Daarvan getuigt bijvoorbeeld alleen al de bepaald niet onopvallende positie van dit beeld: het is opgenomen in de westflank  van de klokkentoren, die in één lijn staat met de gevel van  de dom. Dom- en klokkentorengevel vertellen samen het belangrijkste verhaal dat te vertellen is aan de toeschouwer die voor de domfacade staat: dat van de komst van Christus.



Donatello
Nu door nieuwsgierigheid gedreven zie je, inmiddels op je schreden teruggekeerd naar de Campanile, dat de profeet Habakuk en ook zijn collega Jeremia (rechts van hem voor de toeschouwer) niet uitgesproken abstracte verpersoonlijkingen zijn van idealen, die profeten toegedicht worden. Als je  goed kijkt, zie je dat Habakuk en Jeremia hele markante trekken van lijden, vastberadenheid en waardigheid uitstralen, op een hele natuurlijke manier tot uitdrukking gebracht. Voor die tijd ongebruikelijk. Op zo’n natuurlijke en expressieve manier 'karakters' te beeldhouwen, dat kon alleen maar de kunstenaar Donatello in die tijd.

Donatello was niet een onbekende op het Domplein, hij had al in het begin van de 15e eeuw zijn oudere  collega Ghiberti geholpen bij het vervaardigen van de wereldberoemde deur van de Battistero, aan de noordkant van de Doopkerk te bezichtigen. Maar nu, twintig  jaren later, liet hij  een geheel eigen stijl zien, die zeer revolutionair was. De  waarheidsgetrouwe weergave van de werkelijkheid  was voor hem geen doel op zich, hem interesseerde veel meer het karakter van de personages en zijn beelden schreeuwen het uit in dat opzicht. Echt waar, de beelden aan de rechter- en de linkerkant van de twee staan er veel 'gedweeër' bij.

Heb je je dan definitief bevrijd van de schrik, door een profeet begluurd te worden, dan kan  een kleine  sprong terug in de geschiedenis je laten zien, waarom Habukuk zo snel zijn bijnaam kreeg. De Florentijn, die goed geld verdiende in de tijd van Donatello, voelde zich aangesproken door deze profeten. Ja, hij herkende zichzelf zelfs een beetje in hen.



Florence
Deze tijden waarin de banken, de handel en de productie van onder andere de prachtigste kwaliteitsstoffen steeds belangrijker en winstgevender werden, nam het altijd al aanwezige Florentijnse zelfvertrouwen stevig toe. Met name de rijke burgers van toen waren enthousiast over de concrete uitstraling van deze religieuze 'image- types', het waren immers dezelfde karaktertrekken, die de burgers bij hun werk nodig hadden om het ook tot een goed einde te kunnen brengen.

Reizen en handelen in het Florence van de vroege Medici kon een gevaarlijke bezigheid zijn. Dat knaagde wel eens aan het stedelijk zelfvertrouwen. De onverschrokken Habakuk was een Florentijn. De  Florentijnen  herkenden zichzelf in hem, hij  was quasi een collega geworden. Betekenisvolle  bijkomstigheid: voor dit beeld van Donatello stond daadwerkelijk een - onbekende - Florentijn model. Een van de vijf beelden die Donatello maakte voor de klokkentoren van de Duomo van Florence, de Duomo. Habakuk met collega’s in de Campanile zijn kopieën. De originele beelden zijn nu te bezichtigen in het museum van de kathedraal, Museo dell'Opera del Duomo.

Dit artikel is een bijdrage van Ineke Feitsma

Reageer op dit artikel

Mail de redactie

Deel dit artikel!